Amendamentet Kushtetuese të vitit 1989 dhe Asociacioni i Komunave me shumicë serbe

Ka një ngjashmëri rrëqethëse në mes presionit që ushtrohej gjithandej në delegatët e Kuvendit të Kosovës rreth aprovimit të Amendamenteve për ndryshimet kushtetuese, në vitin 1989 dhe presionit që po ushtrohet tash e sa kohë ndaj Qeverisë së Kosovës rreth formimit të Asociacionit të Komunave me shumicë serbe. 

Në të dy herët, kjo po bëhet për kinse ngritjen në nivel të barabartë të të drejtave për pakicën serbe në Kosovë. Në vitet e '80-ta, është e tepërt të thuhet se ishin të drejtat e shqiptarëve që ishin shkelur që nga niveli federativ e më poshtë, ndërsa, për vitet e pasluftës, serbët edhe mund të ankohen për diskriminimin pozitiv që u bëhet, shembull ky i padëgjuar as për vendet më demokratike të botës. 

Dihet se çfarë ndodhi pas Aprovimit të Amendamenteve Kushtetuese në vitin 1989! A ka një parashikim se çfarë rrethanash do të krijohen në rast të themelimit të Asociacionit të Komunave me shumicë serbe? 

© Skënder Nitaj, 01 shkurt 2023

E tashmja që na mëson historinë dhe anasjelltas

Për të vlerësuar të kaluarën, ndonjëherë na duhet edhe një analizë e së tashmes. Për të shpjeguar rrethanat që kanë mbizotëruar në Evropë, për shembull, në periudhën pas Betejës së Kosovës, apo në fillimet e Luftës së Dytë Botërore, do të na ndihmonte njohja e rrethanave aktuale në luftën e Ukrainës.

Në rastin e parë, kur Perandoria Osmane përparonte me pushtimet e saja në drejtim të  Evropës, kjo e fundit përpiqej ta mbante sa më larg vetvetes rrezikun e pushtimit, qoftë edhe duke e mbështetur (jo mjaftueshëm) rezistencën e pashembullt të kryetrimit shqiptar, Skënderbeut, i cili për afro 3 dekada zmbrapsi përpjekjet osmane ta pushtonin Shqipërinë, e kështu në të njëjtën kohë pamundësoi mësymjen e Perandorisë drejt Evropës nëpërmjet Adriatikut! 

Në rastin e dytë, Evropa pothuajse ndejti duarkryq (apo rezistoi dobët) kur Gjermania Naziste e ndihmuar edhe nga Bashkimi Sovjetik, e ndau në dysh Poloninë, e në të njëjtën kohë, aneksoi edhe vendet përreth ku jetonin gjermanët. Evropa, shpresonte, se Gjermania do të ndërpriste zgjerimin e saj. Por, u desh mbështetja finale e ShBA-ve, për të ndaluar dhe kthyer mbrapsht këtë zgjerim! 

Në rastin e tretë, Evropa duke e konsideruar për partner të denjë, arriti ta forconte në dëm të vetes, Rusinë diktatoriale, e cila me rastin e nisjes së luftës për pushtimin e Ukrainës, tregoi se ajo nuk kishte qenë partnerja e sinqertë e perëndimit dhe se apetitet e saja mund të mos ndalojnë vetëm në Ukrainë. Zelenski ndoshta do të mbështetet më shumë se sa dikur kryetrimi shqiptar, por kjo ndihmë mund të jetë e qëllimit të njëjtë, si ajo e para 5 shekujsh, që të mbahet sa më larg rreziku për ndonjë pushtim apo sulm ndaj Evropës. 

A po na mëson e tashmja se si kanë mundur të zhvilloheshin rrethanat edhe në të kaluarën? Sigurisht, edhe e kaluara, mund të na jap ndonjë orientim se si do të marrin epilog ngjarjet e tashme! A është Zelenski i tashëm, Skënderbeu i kaluar? Apo, është Evropa, ajo që krijon të tilla rrethana, që të lindin figura të tilla, të cilat duke u vënë në ballë të mbrojtjes për popujt e vet, e mbrojnë edhe Evropën në të njëjtën kohë! 

Shqiptarët nuk u shpërblyen pothuajse asnjëherë nga Evropa për faktin që dikur ishin pararojë e saj! Po Ukrainasit? 

© Skënder Nitaj, 14 janar 2023

'Déjà vu'-ja kosovare

Fenomeni i ashtuquajtur Déjà vu, tashmë që një kohë po ndodh në Kosovë. Sikur po përsëriten ngjarje e rrethana nga vitet e '80-ta. 

•Një Gjykatë Kushtetuese që i fal tokë Manastirit të Deçanit; 
•Një Qeveri që hedh firmë për një Asociacion të Komunave një etnike; 
•Një Kuvend i Kosovës, që themelon Gjykatë Speciale kundër etnisë më të madhe; 
•Një Gjykatë Speciale që trajton e dënon vetëm shqiptarë; 
•Një Serbi që nuk ndalon të nxis popullatën serbe në Kosovë, e gatshme edhe për inskenime prej më të pabesueshmeve, e kështu të shkaktoj arsye për konflikt e mësymje me forcat e veta, këtu. 

Ka edhe shumë rrethana e ngjarje të këtyre viteve të fundit, që shpeshherë të përngjajnë me zhvillime nga vitet e largëta të '80-tave. Pas Demonstratave të vitit 1981, atëbotë, situatën në dorë për stabilizimin e gjendjes në Kosovë e pati marr Federata e Jugosllavisë, e cila edhe kishte larguar nga udhëheqja kosovare 'grupin e gjakovarëve' duke i zëvendësuar ata, kryesisht me udhëheqës luajal e besnik ndaj Federatës. E tërë kjo, deri në ardhjen në pushtet të Millosheviqit, të cilit më nuk i nevojiteshin as shqiptarët luajal, për të arritur spastrimin etnik të synuar e zbatuar në Kosovë! Udhëheqja federative, le që nuk kishte arritur të stabilizojë Kosovën apo edhe të ndaloj ardhjen në skenë të 'kasapit të Ballkanit', por nuk kishte arritur ta shpëtoj as vet Federatën, të cilën e përfaqësonte. 

Dhe, kur analizohet situata aktuale në Kosovë dhe rrethanat ndërkombëtare të ndërlidhura me të, është për tu habitur, se si ka ngjashmëri paradoksale. Në krye të shtetit serb, është bashkëpunëtori i Millosheviqit, ish-ministri i propagandës në qeverinë e tij, e i cili në të njëjtën kohë është i vetmi lider ballkanik e evropian, i pozicionuar pro Rusisë, në raport me luftën në Ukrainë. Ndërsa, në të njëjtën kohë, nga perëndimi, po vlerësohet si bashkëpunues në lidhje me dialogun Serbi - Kosovë. Në të gjitha inskenimet e Serbisë, të këtyre viteve të fundit, për një krizë gati konfliktuoze, sidomos në kufirin verior, perëndimi, jo rrallë ka dërguar mesazhe deri qortuese për udhëheqësit kosovar. 

Tash e sa kohë, tre nga ish-krerët kosovar, po përballën me drejtësinë ndërkombëtare në Gjykatën Speciale, përderisa kryetari serb, pavarësisht trashëgimisë së tij prej bashkëpunëtori të Millosheviqit dhe pozicionimit aktual pro-rus, është i lirë dhe ndjehet komod në përgatitjet e planeve të tij kundër Kosovës! 

Në fillim të luftës në Ukrainë, pas reagimit të bllokut euro-atlantik, u fitua përshtypja që shtetet që do të pozicionoheshin pro Ukrainës, do të trajtoheshin me kujdes e dashamirësi nga blloku. Edhe Kosova, pa hezitim, u vu në mbështetje të popullit të Ukrainës, pasi që edhe vet ajo, kishte kaluar nëpër të njëjtën katrahurë nga Serbia. Dhe, natyrisht, Kosova edhe mund të priste, një mbështetje akoma më të madhe, sidomos në rrafshin e sigurisë, aq më parë, kur Serbia, tashmë kishte kohë që armatosej fuqishëm dhe rriste bashkëpunimin me Rusinë. 

Është brengosës vetëm fakti i letërkëmbimit në mes kryetarit serb dhe KFOR-it, në lidhje me një miratim të mundshëm të përfshirjes së një numri forcash serbe brenda territorit të Kosovës, e lërë më mendimi se një gjë e tillë edhe mund të ndodhë! Edhe heshtja aktuale e përgjigjes së KFOR--it, vet-flet! 

Dikur, në vitet e '80-ta, federata jugosllave pati marrë në dorë situatën në Kosovë, por për shkak të qasjes së padrejtë, lërë që kishte dështuar, por kishte lënë hapësirën për ardhjen në pushtet, të atij që do të shkaktonte gjakderdhjen më të madhe në këto anë, pas Luftës së Dytë Botërore. Që fenomeni Déjà vu të mos vlejë plotësisht, e kështu të prishet besëtytnia rreth këtij fenomeni, duhet uruar që shtetet euro-atlantike, të cilat pos që ndihmuan në çlirimin përfundimtar të Kosovës, por edhe u bënë dorëzan të shpalljes së Republikës, të mos hezitojnë të përmbyllin deri në fund misionin e nisur, duke e shuar pa mëdyshje ëndrrën serbe për Kosovën. 

© Skënder Nitaj, 7 janar 2023

Kosova 'e Amerikës' vs. Serbia 'e Rusisë'

Deklarimet e shpeshta të drejtuesve shtetëror, sidomos prej fillimit të invazionit ndaj Ukrainës, se Rusia qëndron edhe mbrapa nxitjeve të Serbisë kundrejt Kosovës, nuk bazohen në diplomaci të matur dhe të arsyeshme, e po ashtu kur analizohen mirë, edhe mund të mos jenë shumë të sakta. 

Populli serb për nga trungu i prejardhjes janë shumë të afërt me rusët, e po ashtu edhe si shtete janë gjendur afër njëra tjetrës në aleanca krejt të natyrshme. Në raport me shqiptarët dhe trojet e tyre, Serbia është ndihmuar e mbështetur nga Rusia, gjatë gjithë historisë më të re. 

Apetitet shekullore të serbëve për dëbimin e shqiptarëve nga tokat e tyre stërgjyshore, nuk janë shuar asnjëherë dhe si të tilla edhe pritet që të jenë në thelbin e politikave e memorandumeve të tyre. Tingëllon si një tentim për shfajësim të Serbisë, kur deklarohet se Rusia qëndron mbrapa të gjitha aktiviteteve për destabilizimin e Ballkanit perëndimor, me theks të veçantë nxitjes për një konflikt të ri Serbi - Kosovë. 

Fjalori i ashpër i përdorur në raste krizash të mëdha, si kjo e luftës në Ukrainë, është një lloj i taktikës psikologjike që përdorin fuqitë e mëdha ndaj njëra tjetrës. Shqiptarët, edhe nga aspekti i trungut të prejardhjes së popujve, nuk kanë afërsi 'gjaku' me asnjë popull. Falë Amerikës, jemi këtu ku jemi. Por, nuk jemi në lidhje 'gjaku' me amerikanët! Për lidhjen me evropianët, as që po flasim. Ani pse, shqiptarët janë ndër banorët më të lashtë të kontinentit të vjetër, ata akoma janë në pritje për t'iu bashkuar 'familjes' evropiane e të lëvizin lirshëm e të barabartë gjithandej. 

Në anën tjetër, serbët janë në lidhje 'gjaku' me rusët, megjithëse Serbia e ka historinë e saj shekullore si shtet dhe si pushtuese, e si e tillë nuk është në moshën e 'adoleshencës' për të ndërmarrë veprime vetëm se atë ia kërkon 'kushëriri' i saj rus. Ka periudha historie, kur edhe raportet mes tyre kanë qenë të ftohura skajshmërisht. Prandaj, është shumë e besueshme pavarësia politike e Serbisë ndaj Rusisë, ashtu siç ishte në kohën e Millosheviqit, kur ajo luftoi me kroatët, boshnjakët e me shqiptarët, e u bombardua dy herë nga NATO-ja, përkundër të qenurit në 'kushërillëk' me rusët. Pra, Serbia, edhe sot, nuk ka nevojë të nxitet nga Rusia, për të qenë armiqësore ndaj fqinjëve të saj. Ajo, e kërkon dhe e mirëpret ndihmën e Rusisë, por, memorandumet me synime ekspansioniste i ka të shkruara vet! 

Drejtuesit shtetëror, duhet të dinë se çdo lloj marrëveshje finale për Kosovën, medoemos do të duhet të kaloj përpos kah Brukseli e Uashingtoni, edhe nga Moska, prandaj fjalorin e ashpër u duhet lënë vetëm këtyre qendrave të mëdha vendimmarrëse. 

Veprat duhet të jenë të mëdha, jo fjalët! 

© Skënder Nitaj, 2 gusht 2022

Kosova dhe Kushtetuta e vitit 1974

Kosova, për herë të parë në historinë e saj, u bë me Kushtetutë, më 27 shkurt 1974. Paraprakisht, sipas Kushtetutës së vitit 1963 të RFPJ-së, ishte shpallur Krahinë Autonome, më saktësisht bashkësi shoqërore e politike në kuadër të Republikës së Serbisë, pa status kushtetues. Kushtetutës së vitit 1974, i kishin paraprirë shumë zhvillime politike, të cilat shkonin në favor të avancimit të statusit të Kosovës, siç ishin rënia e Rankoviqit, demonstratat e vitit 1968, zyrtarizimi i gjuhës shqipe në vitin 1969, legalizimi i përdorimit të flamurit kombëtar, themelimi i Universitetit të Prishtinës më 15 shkurt 1970 etj. 

Me Kushtetutën e vitit 1974, me Nenin 1, Kosova definohej si bashkësi autonome socialiste shoqërore politike në kuadër të Republikës Socialiste të Serbisë dhe të Republikës Socialiste Federative të Jugosllavisë. Në pjesën e katërt, ku bëhej fjalë për ndryshimet e Kushtetutës së Kosovës, në Nenin 399, thuhej: Mbi dhënien e pëlqimit për ndryshimin e Kushtetutës së Republikës Socialiste Federative të Jugosllavisë dhe Kushtetutës së Republikës Socialiste të Serbisë vendos Kuvendi i Krahinës Socialiste Autonome të Kosovës me shumicën prej dy të tretash të të gjithë delegatëve të Kuvendit. 

Në të gjitha zhvillimet e viteve të 80-ta, e sidomos pas ardhjes në pushtet të Millosheviqit, rrethanat politike u përshpejtuan në disfavor të Kosovës. Kushtetuta e vitit 1974, e sidomos Neni 399, do të bëhej pengesë për synimet serbomëdha, kështu që më 23 mars 1989, Serbia ia doli të suprimoi autonominë e Kosovës. Mësymjeve të Serbisë nuk munden t'u shpëtojnë as Republikat e tjera ish-jugosllave. Mbeten për analizim dhe trajtim nga studiues të politikës dhe historisë rrethanat në të cilat Kosova pati ngritjen dhe më pastaj rënien kushtetuese dhe për meritat ose dështimet e të gjithë akterëve që i kontribuuan këtyre zhvillimeve. 

Roli i veçantë i Kushtetutës së vitit 1974, vihej në pah edhe në Opinionin e GJND-së për shpalljen e pavarësisë së Kosovës, e vitit 2010, e cila në pikën 61 i referohej Rregullores Nr. 1999/24 të UNMIK-ut, të dt. 12 dhjetor 1999, Për Ligjin në Fuqi në Kosovë, 
Neni 1: Ligji në Fuqi 
1.1 Ligji në fuqi në Kosovë përfshin: 
(a) Rregulloret e shpallura nga Përfaqësuesi Special i Sekretarit të Përgjithshëm dhe instrumentet ndihmëse të nxjerra në përputhje me to dhe 
(b) Legjislacionin në fuqi në Kosovë më 22 mars 1989.

Skënder Nitaj

Prishtinë, 02 Korrik 2022

Loja e shahut e përkthyer në zhvillime reale

Shahu, një lojë tavoline, e shfaqur në Evropë kah fundi i shekullit të 15-të, ka evoluuar nga çaturanga, një lojë e ngjashme shumë më e vjetër, me origjinë indiane. 

Shahu është një lojë strategjie, ky dy lojtarët kundërshtarë, nisin ballafaqimin krejtësisht të barabartë, përpos dallimit në ngjyra të figurave si dhe faktit që figurat e bardha 'sulmojnë' të parat. Lojtarët kanë nën kontroll nga: një mbret, një mbretëreshë, dy topa, dy oficerë, dy kalorës dhe tetë ushtarë. Synimi i lojës është që të vihet mbreti i kundërshtarit në pozicionin mat, pas së cilit mbreti nuk ka asnjë mënyrë për të shpëtuar. Loja gjithashtu mund të përfundojë edhe baras. 

Aspekte të artit dhe kulturës gjenden në lojën e shahut, e cila po ashtu ndërlidhet edhe me fusha të tjera si matematika, shkencat kompjuterike dhe psikologjia. 

E përkthyer në zhvillime reale të aktiviteteve njerëzore, loja e shahut, na mëson se në çfarëdo lloj ballafaqimi, lufte apo paqeje, gjithnjë ka një rregullshmëri rolesh e veprimesh, a numrash që duhen marrë në konsideratë. 

Lideri apo prijësi, sikurse 'mbreti' në shah, në fakt është figurë pa të cilin loja edhe nuk mund të zhvillohet, e kapitullimi i të cilit nënkupton mbarimin e saj. Pra, një lider, i nevojitet cilitdo zhvillim. Lideri, do të ndjehet shumë i motivuar dhe i sigurt në udhëheqjen e tij, kur krahas i qëndron 'mbretëresha' e tij, e cila edhe do tē flijohet për të, nëse do të jetë e nevojshme. 

Asnjë qëllim, nuk mund të arrihet, nëse nuk ke armët apo mjetet e duhura, siç është për shembull 'topi' në shah. 'Oficerët' janë elita e njerëzve, që paraqesin shtylla të çdo lloj organizimi e të cilët mendjet e tyre i vejnë në shërbim të qëllimit. 'Kalorësit', duke qenë se paraqesin dinamikën, forcën, ballafaqimin, besnikërinë, japin kontributin e tyre plotësues. 

Pararojë e gjithë akterëve të mësipërm, janë 'ushtarët'. Ata vihen gjithnjë të parët në çdo përpjekje. Ashtu siç nuk mund të mendohet një betejë pa ushtarë, njëlloj nuk mund të mendohet një vend pa njerëz, një institucion pa shërbyes, një shkollë pa nxënës, një skuadër pa lojtarë, një ndërmarrje pa punëtorë, një protestë pa protestues, ... Barra më e madhe bie mbi supet e kësaj kategorie, duke qenë gjithmonë në ballë të çdo përpjekje. Në mesin e kësaj kategorie nuk qëndron vetëm kuantiteti. Në shumë ballafaqime, gjatë gjithë historisë njerëzore, nga masa e gjerë, ka rezultuar edhe kualiteti. Sikurse në lojën e shahut, kur 'ushtari' i thjeshtë, që mbërrin në krye të anës së kundërt të tabelës edhe mund të shndërrohet në një 'top' apo 'mbretëreshë', edhe në zhvillimet reale një 'ushtar' i sodit mund të jetë një 'mbret' i nesërm. Edhe në jetën reale, sikurse në shah, 'rokadat' janë të mundshme!... 

© Skënder Nitaj, 14 maj 2022

Lufta që nuk e dëshirojmë

Historia jo rrallëherë na mëson dhe na mundëson të bëjmë parashikimet e nevojshme për të tashmen dhe të ardhmen. Deri më tani, Lufta e Dytë Botërore, mbetet ngjarja më e madhe në historinë e njerëzimit (përderisa nuk do të ndodh ndonjë ngjarje akoma më e madhe). Asaj i kanë paraprirë shumë zhvillime, si mbarimi i Luftës së Parë Botërore dhe pasojat që kishte lënë ajo, kriza e thelluar ekonomike gjithandej deri në depresion masiv, pandemia globale disa vjeqare nga një virus i gripit, ngritja e doktrinave të reja në zhvillimet politike si nacionalizmat kombëtare dhe internacionalizmat e veshura me petkun komunist, deri tek ngritja si nga hiri i Gjermanisë naziste. Polonia, ishte objektivi i parë i synuar, okupimi i së cilës do të shënoj edhe fillimin e Luftës së Dytë. Ky vend, u bë pre e një 'pazari' në mes prijësit sovjetik dhe atij gjerman, me ç‘rast ajo u nda përgjysmë mes ushtrive të të dy vendeve. Pra, Polonia u pushtua nga një fuqi me ideologji komuniste (bolshevike) dhe nga një fuqi tjetër me ideologji naziste. 

Të gjithë i dimë humbjet marramendëse në njerëz, nga kjo luftë. Për t'u ndalur, u nevojit të përdoreshin edhe armët bërthamore. Ironia më e madhe doli të jetë, se në radhët e fituesve të kësaj lufte, zuri vend parësor Bashkimi Sovjetik, ani pse ajo e kishte filluar këtë luftë me okupimin përgjysmë të Polonisë... Edhe kaq mizore sa ishte, nga historianët dhe vlerësuesit politik, Lufta e Dytë Botërore, është cilësuar dhe vlerësuar si një nga ngjarjet më të rëndësishme, në radhë të parë, për shkakun që në botë u vendos një rend i ri botëror, duke u rritur edhe numri i popujve të lirë dhe i shteteve të pavarura. Kjo ngjan, si ajo thënia: 'pas çdo shiu, del dielli'. 

Tani, bota ndodhet pothuajse në një rend krejtësisht të ri botëror. Globalizmi, duket të jetë ideologjia mbarë botërore. Por?!... 

A ka zhvillime të ngjashme me ato të para disa dekadave? Një pandemi globale është sërish duke e shkundur njerëzimin, një rritje e nacionalizmave gjithandej, por edhe një thellim i zhvillimeve diskrepante mes shoqërive dhe shteteve. Por, edhe një lider rus, i cili duket të jetë simbiozë e dy liderëve nismëtar të Luftës së Dytë, jo vetëm për nga mënyra e udhëheqjes por edhe e ardhjes në pushtet me fuqi absolute. Të nisura me apo pa dashje, në krizat e tilla, si luftëra apo sëmundje pandemike, njerëzit dhe humbjet e jetëve paraqesin vetëm shifra dhe vetëm synimi i objektivave të 'të mëdhenjve' ka rëndësi, për fat të keq! 

A mund të jetë Ukraina, një paralele ngjashmërie me Poloninë e dikurshme nga Lufta e Dytë, apo thjesht kjo 'aventurë ruse' do të mund të kornizohet ngjashëm me pushtimin e Çekosllovakisë nga koha e Luftës së Ftohtë? Apo, do të luhet loja e 'ruletit rus' si në Krizën e Kubës, ku sa për fije peri nuk pati zbrazje të kokave bërthamore? Edhe po të përfundoj me 'happy end' e tërë kjo, i bie që gjithë kjo lëvizje dhe pozicionim i ushtrive më të fuqishme e antagoniste, të jetë 'manovra' më e madhe deri më tani, e parë ndonjëherë! Lideri aktual rus, padyshim që është trashëgimtarë dhe pasues i denjë i ish-diktatorit sovjetik. A do të prodhojë koha në vazhdim, trashëgimtarë dhe strateg të tillë si Ruzvelt e Çërçill, që të mund të neutralizojnë një tiran të ri?!... 

Shqiptarët shpeshherë gjatë historisë janë gjendur të papërgatitur dhe jo të bashkuar rreth pozicionimit të duhur dhe të drejtë. Padyshim, i vetmi pozicionim i duhur dhe i drejtë, është ai, edhe ku përkasin natyrshëm, me familjen evropiane dhe boshtin euro-atlantik! Sfida të vështira, mund të na presin!... 

© Skënder Nitaj, 11 shkurt 2022