Hollokausti në Ditën e Kurban Bajramit

Fletëza të një ditari

Holokausti në Ditën e Kurban Bajramit

 

            “... Kosova po hyn në ditët më të vështira të historisë së saj. Megjithatë, sot është dita e parë e pranverës!” Këto ishin fjalët e fundit që i shkrova në fletoren e shënimeve të mia “Kujtesë”, më 21 mars 1999, e diel. Tani më, kjo fletore nuk ekziston, është djegur, por kujtesa për ato ditë është e freskët!...

 

            Dita e parë e pranverës, në Pejë, vërtet solli një ditë pranverore. Por një ditë më parë, edhe nga ky qytet u larguan vëzhguesit ndërkombëtarë të OSBE-së, prandaj qytetarët shqiptarë e ndjenin veten disi të vetmuar, sidomos për ngjarjet që do të pasonin. Dhe, kjo drojë e shqiptarëve u vërtetua qysh natën e parë të fillimeve të bombardimeve të NATO-s, mbi caqet ushtarako-policore serbe. Në natën e së mërkurës, më 24 mars, aty rreth orës 20, nëpërmjet valëve të Radio Tiranës, morëm vesh se ishin hedhur bombat e para të NATO-s. Zaten, zhurmën e aeroplanëve e dëgjonim edhe ne. Ky lajm edhe te qytetarët pejan, u prit me ankth e shpresë!... Por, qytetarët e lagjes më të madhe të Pejës, Kapeshnica, nuk do të kenë kohë fort, të analizojnë këtë, sepse zhurma e madhe e tankeve serbe, që vinin nga ana e poshtme e lagjes, nuk do ta lejojnë këtë. Dhe aty rreth orës 21 e 30 minuta të asaj nate, pasi kishin zënë pozicionet e veta, këto tanke filluan të granatojnë këtë lagje pa ndërprerje. Edhe unë me familjen time, ndodheshim po ashtu në këtë pjesë të qytetit. Pasi më parë ishte goditur rrjeti elektrik i lagjes, dhe meqë rrethimi i Kapeshnicës kishte ndodhur shumë shpejt, ne dhe shumë banorë të tjerë të kësaj lagje, nuk kishim arritur të gjenim ndonjë strehim më të sigurt. Dhe ashtu të shtrirë për dysheme në katin e dytë të shtëpisë, shikonim se si granatat serbe, vinin në drejtimin tonë, dhe të vetmin mjet mbrojtës kishim lutjet që ia drejtonim – Zotit!... Këto granatime pushuan rreth një orë para mesnate, kur edhe tanket do të fillojnë të tërhiqen në drejtim tjetër, për neve të panjohur. Vetëm atëherë, filluam të frymojmë pakëz më lirshëm. Ky ishte një ankth i vërtetë për kapeshnicasit. Disa shtëpi më lartë se ajo e jona digjeshin flakë, kurse gëzhojat e plumbave të automatikëve (që plotësonin pauzat mes granatave) kishin mbushur kulmin dhe oborrin e shtëpisë. Siç do të merret vesh më vonë, këtë natë, fatmirësisht, nuk kishte pasur viktima në njerëz. Ankthi i pejanëve, do të vazhdojë tërë natën, pasi që më pas u aktivizua siç dukej, mbrojtja kundërajrore serbe, dhe kështu pa gjumë në sy, deri në orët e para të mëngjesit të së enjtes.   

 

            Paraditja e 25 marsit do të jetë më e qetë, si dhe një rast i mirë për të parë e dëgjuar se çfarë kishte ndodhur një natë më parë. Nga lagja e Kapeshnicës filluan të evakuohen shumë njerëz për në lagje tjera të qytetit që konsideroheshin paksa më të ‘sigurta’. Zaten granatimet e një nate më parë të kësaj lagje dhe largimi i atyre pak familjeve serbe nga kjo pjesë, ishin arsye të mjaftueshme për t’u bërë ky evakuim. Edhe unë me familjen time u zhvendosëm në lagjen e afërt të Puhocit. Këtë ditë, shumë pak shqiptarë dolën në punë, kurse furnizimi me artikuj të ndryshëm ishte i çrregulluar. Nata e dytë ishte pakëz më e qetë, së paku në atë pjesë ku ishim ne.

 

            Edhe dita e premte do të kalojë në shenjë të përpjekjeve të qytetarëve për gjetjen e ndonjë strehimi më të sigurt, jo nga frika e bombardimeve të NATO-s, por nga droja e granatimeve serbe apo edhe e ekzekutimeve të atypëratyshme. Në disa lagje periferike të Pejës, si në Qyshk apo Dardani, kishin ndodhur shumë arrestime të të rinjve shqiptarë. Çdo informacion për ndodhitë brenda për brenda qytetit, njerëzit e shkëmbenin nëpërmjet telefonit, ani pse lidhjet ishin mjaft të ngatërruara. Pra, në rrugë mund të dilnin vetëm të punësuarit në ndërmarrje shtetërore dhe ndonjë grua apo i moshuar, sa për të blerë gjëra ushqimore, qe megjithatë edhe në këtë ditë gjendeshin disi apo shkëmbeheshin në mes familjeve fqinje. Kurse serbët dhe malazezët, të trimëruar me armatimet personale dhe me parakalimet e pandërprera të paramilitarëve të Arkanit, në kohën e bombardimeve të NATO-s, me nguti i mësynin vend strehimoret shtetërore (publike), menjëherë pasi që lëshohej alarmi i rrezikut nga ajri.

 

            E shtuna e 27 marsit do të jetë mjaft e kobshme, serish për Kapeshnicën, që siç edhe mund të paramendohej do të ishte gjithmonë në shënjestër të sulmeve serbe. Granatimet e shtëpive të kësaj lagje filluan që në orët e para të paradites dhe atë, pandërprerë deri pas mesit të ditës. Të gjitha këto djegie mund t’i shihnim edhe ne nga lagja e Puhocit. Tymi kishte kapluar qiellin, kurse era e shkrumbit kundërmonte. Shumë kohë do të më mbetet në kujtesë ajo pamje e trishtuar e Kapeshnicës, të cilën e kishin kapluar flakët. Një shi i lehtë i asaj pasditeje, sikurse donte të fikte atë zjarr ferri apo të lante atë gjak të kuq të shqiptarëve, që derdhej vetëm se ishte i tyre. Oh, Zot! Sa fëmijë e pleq apo të sëmurë do të kenë mbetur nën ato gërmadha? Sa të pafuqishëm e ndjeja veten! Si është e mundur që njeriu ta përballojë tërë këtë tmerr?... Djegie, vrasje, shkatërrime, ka pasur atë ditë edhe nëpër disa lagje e pjesë tjera të qytetit, e në veçanti ishte djegur e shkatërruar Çarshia e Vjetër e Pejës!...   

 

            E diela e 28 marsit 1999 do të mbahet në mend gjatë në kujtesën e rreth 100 mijë qytetarëve të Pejës. Kësaj radhe në Ditën e Kurban Bajramit, kurban do të bëhen shqiptarët. Pothuajse në të njëjtën kohë, në paraditen e asaj dite, do të filloi dëbimi i dhunshëm i shqiptarëve nga shtëpitë dhe banesat e tyre, nga forca të shumta serbe – ushtarë, policë, paramilitarë e serbo-malazez lokal të mobilizuar. Kështu deri në orët e mesditës, pothuajse nuk kishte mbetur njëri nëpër shtëpi, pos ndonjë të moshuari apo të sëmuri rëndë, të cilët në pamundësi t’i bashkëngjiteshin grumbujve të njerëzve, kishin mbetur nën mëshirën e të pamëshirshmëve. Edhe unë bashkë me familjen time, në mesditë, iu bashkëngjitëm rreshtit të pafund të njerëzve, pasi më parë na nxorën nga shtëpia, ushtarë e paramilitarë të shumtë serb. Nuk arritëm të marrim as gjërat më elementare me vete. Aty ku ndonjë derë oborri rastisej e mbyllur, pasonin goditjet e pakontrolluara nga rafalët e automatikëve. Kështu, siç do të dëgjohet më vonë, shumë veta kishin gjetur vdekjen në oborret dhe shtëpitë e veta, ngase ishin ekzekutuar posa ishin vërejtur. Sidomos shumë shqiptarë ishin vrarë në lagjet periferike të qytetit.

 

            Kështu, të gjithë qytetarët shqiptarë të Pejës, forcërisht u grumbulluan në qendrën e korzosë së qytetit. Forca të shumta policore e ushtarake serbe, mbanin të rrethuar e në shënjestër masën e njerëzve, përderisa tymi e flaka dilte nga shumë shtëpi e banesa të shqiptarëve. Kisha dëgjuar për Holokaustin, tani atë e përjetonim. Thoshin se do të na dërgonin në drejtim të Deçanit. Sigurisht që do të na dërgonin për në Shqipëri. Më kujtohej ajo ‘marrëveshja xhentëlmene” jugosllave-turke, për depërtimin e shqiptarëve për në Turqi!?...

 

            Aty rreth orës 14 do të filloi edhe ngarkimi i autobusëve dhe kamionëve të mëdhenj, me shqiptarë, për t’i t’filluar për jashtë Kosovës. Po them kështu, pasi që askush nga njerëzit në turmë nuk e dinte saktësisht se ku do t’i shpinin. Derisa autobusët dhe kamionët e parë të mbushur plot e përplot me shqiptarë u nisën për në “rrugën e ferrit”, të tjerët këtë “kënaqësi” që do t’iu ofronte ky “ekskursion” i dhunshëm, do ta pritnin për më vonë. Deri në orët e vona të mbrëmjes pothuajse do të jetë depërtuar gati gjysma e qytetarëve. Ishte kjo një natë e ngjashme me natën e parë të varrit. Qyteti ishte pa drita, me përjashtim të ndriçimit që sillnin flakët e shtëpive që digjeshin rreth e përqark nga piromanët serbë. Kështu, kishte kaluar mesnata, e njerëzit e mbetur pritnin se kur do t’iu vijë radha për rrugëtim. Derisa pjesa tjetër e botës sigurisht që në këtë kohë ishin të fjetur, në korzonë e Pejës qëndronin të zgjuar “së bashku”, xhelatët dhe viktimat!... Dikur, rreth orës 2 të pasmesnatës, sigurisht për shkak të bombardimeve të NATO-s, që edhe mund të dëgjoheshin diku në largësi, u bë ndërprerja e këtij depërtimi, dhe të gjithë të mbeturit u dërguan në palestrën e sporteve, që është në afërsi të kazermës ushtarake në hyrje të Pejës nga drejtimi i Deçanit. Nata e kaluar këtu, ishte kulmi i përjetimeve për këtë ditë, e që do të kujtohet gjatë nga qytetarët pejanë!...

 

            Të nesërmen, masa e njerëzve filloi ta braktisë palestrën, dhe meqë depërtimi ishte ndërprerë, që sipas një polici lokal serb ishte bërë në shenjë të “vullnetit të mirë” të regjimit serb, njerëzit filluan të shpërndaheshin kush ku mundej nëpër qytet. Por, pasojat e një dite më parë, ishin më se të dukshme. Qyteti ishte boshatisur nga pothuaj se gjysma e qytetarëve, njerëzit ishin ndarë nga familjarët e vet duke mos ditur as nga ishin dërguar, shumëkush kishte humbur më të dashurit, kurse shumë sish nuk kishin as ku të ktheheshin, ngase shtëpitë e tyre ishin shndërruar në gërmadha ose akoma villnin tym nga zjarri i granatave serbe. Peja ishte shndërruar për një kohë të shkurtër në një qytet fantazmë. Qyteti i tregtisë, ishte shndërruar në një oazë të plaçkitësve serbo-malazezë, të ndihmuar nga romë të shumtë. Pra, jeta në Pejë kishte vdekur, kurse shqiptarët e mbetur ngjanin me kufoma të gjalla!... Unë dhe familja ime, që gjithë këtë dramë e përjetonim njëlloj si të tjerët, u kthyem në lagjen e Puhocit. Lagja ishte shkretuar, kurse përpos familjes sonë kishin mbetur edhe dy-tre familje të tjera shqiptare. U kthyem për ta kaluar edhe një natë, ashtu në ankth, në vatrën tonë, në Kosovën tonë të shtrenjtë!...

 

            Sepse, ditën tjetër, më 30 mars, e martë, sërish do të detyrohemi ashtu nën kërcënimin e armatosur, të lëshojmë shtëpinë. U nisëm ashtu nëpërmes egërsirave serbe dhe së bashku me një grup prej dhjetëra njerëzish, t’filluam rrugën tejet të gjatë e të mundimshme, në këmbë, për në drejtim të Malit të Zi. Diku rrugës së asfaltuar, takonim edhe grupe tjera të vogla njerëzish, që ishin nisur me të njëjtin qëllim, largimin nga barbaria serbe. Ashtu duke ecur, errësira e natës do të na zë në afërsi të postbllokut famëkeq të Savinavodës. Për fatin tonë të mirë, së bashku me një grup të vogël njerëzish që tashmë ishin shndërruar në refugjatë, hasëm në një rimorkio të një traktori të braktisur ashtu përbri rrugës së asfaltuar në të cilën do ta kalojmë natën, ashtu duke u dridhur nga të ftohtit e nga shiu, si dhe nga frika e bandave paramilitare serbe që silleshin vërdallë gjatë tërë natës. Ishte kjo nata, kur NATO-ja hodhi bombat e para mbi caqet serbe në Pejë, dridhjet e të cilave mund t’i dallonim edhe ne nga ato lartësi të bjeshkëve ku gjendeshim. Ishte kjo nata, kur ne nuk dinim asgjë më, për fatin e pjesës tjetër të familjes, të cilët kishin mbetur diku nëpër Pejë. Ishte kjo nata, kur në një rimorkio traktori, njerëz të panjohshëm, deri atëherë me fate të ndryshme, ishin bashkuar, që vetëm Zoti e di se si dhe pse, për t’i puqur fatet. Ah, fatet tona!... Shumë mendime atë natë më kanë shoqëruar. Kujtime të së kaluarës, sepse perdja e së ardhmes kishte rënë!...

 

            Por, një dritë në fund të tunelit, do të ndriçojë edhe rrugën tonë. Zoti, edhe kësaj radhe ishte i mëshirshëm ndaj nesh, dhe të nesërmen, më në fund arritëm, ashtu të lodhur e të rraskapitur, e përmbi të gjitha të mërzitur, të kalojmë kufirin kosovarë-malazez, në Kullë të Rozhajës!...

 

           

 

Skënder Nitaj, mars-prill 1999, Pejë

Halit Asllani - Ra heroikisht në mbrojtje të fshatit

Autor: Skënder Nitaj, E premte, 28 maj 1999, Gazeta “Rilindja”, Tiranë

Halit Asllani (1961-1998)

Të shumtë janë ata djem të Kosovës, qe u flijuan për lirinë e saj, për këto dy vjet lufte. Njëri ndër ta është Halit Asllani nga Brovina e Gjakovës. Haliti, ra heroikisht në mbrojtje të fshatit një vit më parë, në një përleshje të zjarrtë me hordhitë çetnike serbe. Halit Allani, u lind më 18 mars 1961 në fshatin Brovinë te Rekës së Keqe. U rrit në një familje të madhe fshatare, e cila kryesisht merrej me bujqësi e blegtori. Haliti, shkollën fillore e kreu në Molliq, kurse të mesmen në Ponashec e Gjakovë. Studioi në Fakultetin Ekonomik në Prishtinë.

Fillimi i luftës në Kosovë, Halitin e kishte gjetur të gatshëm t’i bashkohej rezistencës së armatosur të popullit shqiptar të Kosovës kundër forcave okupuese serbe, të prirë nga Ushtria Çlirimtare e Kosovës. Në fund të prillit ’98, fronti i luftës ishte përhapur edhe në rajonin e fshatrave te Rekës së Keqe, të komunës së Gjakovës. Të ndodhura në brezin kufitar Kosovë-Shqipëri, këto fshatra edhe do të jene cak i sulmeve të pandërprera të forcave serbe. Halit Asllani me shumë bashkëfshatarë të vet, do të vetorganizohen në mbrojtje të fshatit, fillimisht duke bërë roje, natë e ditë. Haliti ishte ndër organizatorët kryesorë të këtij vetorganizimi dhe të kësaj vetëmbrojtje të fshatit. Ofensiva e fund majit e ndërmarrë nga forcat serbe, kundër fshatrave të Deçanit e të Junikut, nuk do të kursejë as fshatrat e Rekës së Keqe.

Flakët e luftës shumë shpejt do t’i afrohen edhe fshatit Brovinë. Në të gdhirë të ditës së premte, më 29 maj 1998, kishin filluar granatime të fuqishme nga shumë pozicione serbe, edhe kundër fshatit të vogël te Brovinës. Këto granatime, Halitin e kishin gjetur duke bërë roje nate në fshat. Me shpejtësi, kishte organizuar evakuimin e popullatës civile për në drejtim të Nivokazit, Dobroshit e fshatrave të tjera më pak të rrezikuara. Në të njëjtën kohë, nga drejtimi i Ponashecit, fshatit Brovinë ia kishin mërsyer ekspedita ndëshkuese serbe e përberë nga konvoje tankesh, autoblindash e mjete të tjera ushtarako-policore. Haliti bashkë me disa shokë të tij, kishte zënë pozicionet mbrojtëse në hyrje të fshatit.

E madhe, kishte qenë rezistenca e Halit Asllanit në atë ditë të premte maji. I ndihmuar edhe nga shokët Ali Jaha e Zenel Asllani nga Brovina, e Florim Sadria nga Berjaha, si dhe nga vëllai Ramiz Asllani, Haliti ishte përballur me armikun për shumë orë. Në luftimet ballë për ballë, Haliti , me një heroizëm e shkathtësi të paparë, me zemrën e luanit e me minahedhësin e tij të krahut, ishte vërsulur mbi tanket serbe, duke i shkatërruar apo neutralizuar shumë prej tyre. Haliti, kështu, ishte vënë në mbrojtje të fshatit dhe bashkëfshatarëve të tij, përderisa këta evakuoheshin nga fshati për në zona pak më të sigurta, për t’i ikur kështu barbarisë serbe. Pas disa orë luftimesh të pabarabarta, Haliti plagoset për vdekje, nga një predhë e armikut. Tanimë fshatarët ishin evakuuar nga fshati. Vëllai Ramizi dhe shokët e tjerë, arrijnë të tërhiqen së bashku me Halitin e plagosur rëndë, deri në fshatin e afërt, në Nivokaz.

Ashtu siç ishte sypatrembur në betejë, ashtu i patrembur Haliti mbylli sytë përgjithmonë, duke lënë pas vetes amanetin për vazhdimin e luftës deri në çlirimin përfundimtar të Kosovës. Halit Asllani, luftoi dhe u flijua për Kosovë, me dëshirën dhe shpresën, qe një ditë Haliti i vogël, që u lind gjashtë muaj mbas vdekjes së të atit, të rritet i lirë në trojet e veta.